“Quan thanh tra” được xuất bản lần đầu năm 1836. Vở kịch được N.V.Gogol dựa theo một số gợi ý của Pushkin: Một anh công chức nhỏ lang thang đến một thị trấn miền Nam rồi bị tưởng nhầm là quan thanh tra từ thủ đô Peterburg đi thị sát.
Vốn là những kẻ tham nhũng, bọn quan chức ở đây lo sợ, tìm cách mua chuộc, hối lộ cho quan lớn.Nhân dịp đó chúng tố cáo lẫn nhau, nói xấu nhau để tâng công. Tệ hơn nữa, viên thị trưởng còn định lợi dụng cả vợ và con gái hòng leo cao hơn lên bậc thang danh vọng, chiếm một địa vị to hơn, vững hơn để áp bức, bóc lột dân chúng được nhiều hơn.
Câu chuyện tuy xảy ra ở một vùng hẻo lánh, song với thiên tài khái quát tuyệt diệu của Gogol, “Quan thanh tra” đã vạch trần bộ máy quan chức cồng kềnh, mục nát của chế độ Sa hoàng, chúng hầu như gồm những phường trộm cướp trắng trợn không làm được việc gì có ích.
Vậy, nếu một ngày thị trấn vốn “yên bình” bỗng đảo lộn, quan lại địa phương sẽ giở những chiêu trò gì khi đứng trước mối nguy bị vạch trần? Sự đớn hèn, ti tiện sẽ chân thực tới mức nào? Tiền tài và cám dỗ sẽ được đong đếm thế nào mới đủ để mủi lòng vị quan thanh tra uy quyền?
